Các loài vật nuôi—heo, gà, gia súc—đều cần lượng protein và năng lượng thích hợp tùy theo trọng lượng, giai đoạn tăng trưởng, sinh sản, hoặc điều kiện môi trường. Protein cung cấp các axit amin thiết yếu, không được tổng hợp nội bộ, cần để xây dựng cơ bắp, hệ enzyme và cấu trúc tế bào.
2.2. Vai trò của khoáng và vi lượng
Mặc dù lượng khoáng, vitamin cần thiết rất nhỏ, nhưng tác động lại rất quan trọng—từ phát triển xương, thần kinh, huyết áp đến miễn dịch, enzyme, sinh sản.
Vi lượng (trace minerals) như Zn, Cu, Se,… đóng vai trò thiết yếu trong hoạt động của enzyme, điều hòa miễn dịch và năng lượng. Khi thiếu hụt, dù chưa biểu hiện triệu chứng lâm sàng rõ rệt, sức khỏe tổng thể, khả năng đề kháng và hiệu suất chăn nuôi đã suy giảm từ trước đó.
Thêm vào đó, các khoáng dạng chelate (liên kết hữu cơ) dễ hấp thu hơn và hiệu quả hơn khoáng vô cơ, đồng thời thải ra môi trường ít hơn.
2.3. Vitamin và khoáng tăng miễn dịch
Nghiên cứu cho thấy các vi chất như vitamin A, E, selenium, kẽm… có ảnh hưởng đáng kể đến khả năng phòng bệnh tự nhiên của vật nuôi. Ví dụ:
Thiếu Se dẫn đến bệnh cơ trắng ("white muscle disease") ở gia súc non.
Thiếu vi lượng như Cu, Zn làm suy giảm phản ứng miễn dịch, tác động khả năng chống bệnh như viêm vú (mastitis) ở bò.
Ưu điểm: Thành phần dinh dưỡng đã được cân bằng theo tiêu chuẩn, tiện lợi, đồng nhất và dễ điều chỉnh; phù hợp cả với quy mô nhỏ đến lớn.
Nhược điểm: Có thể thiếu linh hoạt nếu vật nuôi có nhu cầu đặc thù theo địa phương hoặc biến động thời vụ; đôi khi giá cao hơn nguyên liệu sẵn có.
Ưu điểm: Có thể tận dụng nguyên liệu địa phương, bớt chi phí và chủ động điều chỉnh; phù hợp với chăn nuôi truyền thống hoặc nông hộ.
Nhược điểm: Dễ sai lệch dinh dưỡng nếu không cân đo đúng lượng; yêu cầu kiến thức chuyên môn và thời gian tính toán; rủi ro thiếu vi lượng hoặc thừa khoáng gây bất lợi.
Một số nhà chăn nuôi sử dụng phụ phẩm (by-products) để giảm chi phí. Tuy nhiên, cần cảnh giác với nguồn gốc, biến động thành phần dinh dưỡng, nguy cơ nhiễm độc (mycotoxin, gossypol...) và nhu cầu lưu trữ, xử lý kỹ thuật.
4.1. Thiếu hoặc thừa dinh dưỡng vi lượng
Không bổ sung đầy đủ Zn, Se, Cu dẫn đến giảm miễn dịch và dễ bệnh.
Dùng khoáng tự do (free-choice) có thể khiến vật nuôi không tự hấp thu đủ—gây thiếu vi lượng mà không rõ nguyên nhân.
Ngược lại, thừa khoáng (như phosphorus trong phụ phẩm) gây mất cân bằng và tác động môi trường.
Không xét đến giai đoạn sinh lý hoặc môi trường (nhiệt độ, stress) làm định lượng sai, gây thiếu hoặc dư protein, năng lượng, khoáng.
Thiếu protein nặng khiến chậm lớn; thừa protein gây lãng phí và ô nhiễm.
Sai tỷ lệ Ca:P ảnh hưởng xương, sinh sản, dẫn đến bệnh như còi xương, sảy thai...
Không kiểm nghiệm nguyên liệu, sử dụng giá trị dinh dưỡng mang tính "giả định" có thể tạo mất cân bằng nghiêm trọng trong khẩu phần.
4.4. Bỏ qua vai trò của vi sinh và enzyme
Một số sai lầm phổ biến: không bổ sung enzyme phá phytate (phytase) cho vật nuôi không nhai lại; bỏ qua lợi ích của probiotic hoặc chất xơ dễ tiêu. Điều này dẫn đến giảm hiệu suất hấp thu, tăng thải chất khoáng và nguy cơ rối loạn tiêu hóa.
Phân tích nhu cầu protein, năng lượng, khoáng, vitamin theo trọng lượng và giai đoạn.
Sử dụng khoáng hữu cơ (chelate) để nâng cao hiệu suất hấp thu và hiệu quả sinh sản.
5.2. Cân bằng giữa tiện lợi và hiệu quả
Khuyến nghị dùng thức ăn công nghiệp chuẩn cho trại quy mô lớn, kết hợp bổ sung khoáng và enzyme.
Đối với mô hình nhỏ hoặc vùng, cung cấp công thức tự phối trộn với hướng dẫn chi tiết và bảng kiểm tra dinh dưỡng.
Thiết lập quy trình kiểm nghiệm định kỳ (protein, khoáng, độc tố).
Ghi chép và theo dõi thành phần để điều chỉnh sát nhu cầu thực tế.
Thêm vào công thức các enzyme như phytase hoặc pre/probiotics để cải thiện hấp thu và điều hòa hệ miễn dịch tại đường tiêu hóa.
Tăng cường vi lượng quan trọng trong thời kỳ stress, mang thai, chuyển giai đoạn…
Một chế độ dinh dưỡng tối ưu không chỉ đơn thuần là "ăn đủ số lượng" mà là khoa học cân bằng giữa các nhóm chất theo từng giai đoạn sinh lý—protein, năng lượng, khoáng, vi lượng và vitamin. Nó là vũ khí phòng bệnh tự nhiên mạnh mẽ, giúp vật nuôi khỏe mạnh, tăng trưởng tốt và giảm chi phí thú y.
Fago có thể tận dụng thế mạnh khi phát triển sản phẩm thức ăn công nghiệp có bổ sung khoáng dạng chelate, enzyme, probiotic, kèm hướng dẫn tự phối trộn dành cho các vùng nông thôn. Bằng cách đó, Fago không chỉ nâng cao giá trị thương hiệu, mà còn góp phần cải thiện hiệu suất chăn nuôi bền vững, an toàn và có lợi cho người chăn nuôi.